Razgovor s Dvinom Vuksanović

U naslovu knjige Filozofija medija spojili ste ono naizgled nespojivo: filozofiju koja misli i medije koji odvlače pozornost prema svemu manje važnom. Mislite li da bi taj spoj mogao biti produktivnim?

– Da. Gledano sa strane filozofije, sve je podložno filozofiranju, a medijski svet, koji sve više okupira naše živote, posebno je pogodan za ovu vrstu refleksije. Uz to, kako su mediji danas u ekspanziji, trebalo bi da postoji veći broj različitih teorijskih gledišta, kao i disciplina, među kojima je, svakako, i filozofija medija, koje nastoje problemski osvetliti procese rada i uspostavljanja tzv. “medijske kulture”, kao i svih njenih raznolikih fenomena. S druge strane, izgleda kao da se svet medija uspešno odupire svakom pokušaju vlastitog interpretiranja iz perspektive filozofskog mišljenja, za što, prema mojim shvaćanjima, postoje najmanje dva razloga – jedan se sastoji u tome da savremena filozofija u medijskoj sferi ne prepoznaje svoj mogući predmet ispitivanja, dok je drugi, više tehničke prirode. Naime, filozofija se do sada vrlo malo ogledala na ovom polju, te nema izgrađenu pojmovnu aparaturu, kao ni odgovarajuću metodologiju tretiranja ovih fenomena. Tim pre, što se medijska sfera danas sve više širi, sve kompleksnije posreduje i što je aktuelno, čine je do jučer nezamislivi entiteti najrazličitijih imaginarnih svetova i virtuelnih pojava.

Ne samo etika nego i estetika

Na koje ste se svjetske uzore naslanjali?

– Jedan od mojih omiljenih teoretičara medija jeste Paul Virilio. Iako po obrazovanju nije filozof, već arhitekta i urbanista, njegov kritički stav u odnosu na ovu problematiku, bliži je postavljanju najuzbudljivijih “filozofskih pitanja” današnjem vremenu, nego što to čine mnogi učeni, tj. “profesionalni” filozofi. Pored njegovih radova, inspirisali su me i Gilles Debord, Günter Anders, Adorno i Horkheimer, ali i Baudrillard i Jameson. Od domaćih autora, tu je nekadašnji student vašeg univerziteta – Đuro Šušnjić s klasikom iz ovog područja Ribarima ljudskih duša.

U knjizi ste predstavili kritičke stavove mnogih suvremenih mislilaca prema medijima i njihovim posredovanjima istine. Znači li to da je vašoj filozofiji medija “kumovala” filozofijska kritika medija?

– Naravno. Moja knjiga je konceptualno zamišljena kao jedna filozofska kritika medija. Ujedno, to je i osnov njene “ontologije”, ali i estetike.

Čini se da niste zadovoljni ontološkom i estetičkom razinom propitivanja medija. Ili je riječ o predstavljanju te dvije razine kojoj se onda suprotstavlja kritika kao razina na kojoj je jedino moguće danas govoriti o medijima?

– O filozofiji medija danas najviše se govori sa stanovišta etike medija, mada se ona najčešće u ovom kontekstu tretira krajnje površno, kao nekakva profesionalna etika, ili pak etika koja u sebi sadrži momente lične i profesionalne etike, koje su, navodno, najčešće u odnosu iskoraka i konflikata. Imajući u vidu činjenicu da danas živimo u eri dominacije slike, vizualne kulture i elektronskih medija, smatrala sam da je, makluanovski rečeno, poruka, odnosno tehnologija osnovni “sadržaj” masmedija danas i da je za filozofske analize ove sfere neophodno krenuti ne od etike, nego od estetike, što istovremeno predstavlja i uvod za ispitivanje mogućnosti konstituisanja jedne ontologije medija prema kojoj treba uspostaviti kritički odnos, ako želimo da branimo stanovište humaniteta.

Kritika masmedija

U diskusiji nakon vašeg predavanja u Zagrebu pojavila se ocjena da ste se uglavnom orijentirali na kritiku suvremenih masmedija, a da bi filozofija medija trebala i dublje promišljanje filozofije same o načinima i sredstvima njezina vlastitog posredovanja. Smatrate li tu sugestiju opravdanom?

– Ne samo da to stanovište smatram opravdanim nego i neophodnim za sveobuhvatnije sagledavanje ove problematike. U svojoj knjizi prvenstveno sam se bavila kritikom medija masovnih komunikacija, imajući u vidu mogućnost zasnivanja jedne savremene filozofije medija koja uspostavlja problemski odnos prema fenomenima svog doba, što, naravno, ne isključuje raznovrsne mogućnosti čitanja filozofije iz vizure njenih vlastitih medija realizacije.

Medij je jedna od riječi s najviše suznačja. Regis Debray je u Uvodu u mediologiju (knjizi objavljenoj u izdavačkoj kući Clio, gdje ste urednica) naveo četiri osnovna značenja. No medij se koristi i u mikrobiologiji, teologiji, fizici… Je li ta mnogoznačnost (neodređenost) pojma medij uzrokovana kašnjenjem filozofije u prostoru svih medijskih posredovanja ili je riječ o operativnom pojmu koji nije toliko interesantan da bi se ozbiljno promišljao.

– Reč je o jednom složenom i višeznačnom pojmu koji, svakako, zaslužuje da bude razmotren i sa stanovišta današnje filozofije, jer njegova raširena i vrlo kompleksna praksa (u rasponima od medicine, preko ekologije, savremene umetnosti i kulture, pa i samog života), čini mi se, na to gotovo primorava.

Dvina Vuksanović rođena je 1965. u Beogradu. Diplomirala je na Fakultetu dramskih umjetnosti (Odsjek: Menadžment u kulturi, pozorišna i radio produkcija) i na Filozofskom fakultetu u Beogradu (Odsjek za filozofiju). Magistrirala je 1993. (Teatrologija), a doktorirala 1998. (područje suvremene filozofije i estetike) na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Od 1992. na Fakultetu dramskih umjetnosti u Beogradu predaje Menadžment u kulturi i Medije masovnih komunikacija, a od 2001. Estetiku i Teoriju kulture. Na interdisciplinarnim master i doktorskim studijama Univerziteta umjetnosti u Beogradu, Grupa za teoriju umjetnosti i medija, Divna Vuksanović predaje Teoriju medija i Estetiku komunikacija. Objavila je više od 70 znanstvenih i stručnih radova u domaćoj i stranoj periodici, dvije znanstvene studije (Barokni duh u savremenoj filozofiji: Benjamin, Adorno, Bloh, 2001., i Aesthetica Minima, 2004.), kao i devet knjiga iz oblasti književnosti, između ostalih knjige Filozofija medija, ontologija, estetika, kritika. Članica je Izvršnog odbora Estetičkog društva Srbije i urednica edicije Multimedia izdavačke kuće Clio iz Beograda.