Svijet poput penduluma

Solunski međunarodni filmski festival (Thessaloniki International Film Festival), prvi put održan 1960. godine, tada kao nevelik Tjedan grčkog filma, a danas kao nesumnjivo najvažniji filmski događaj u Grčkoj, festival je koji ugošćuje i prikazuje djela vodećih autora svjetske kinematografije, kao i novu nezavisnu produkciju iz svih dijelova svijeta. Prošle je godine u svom predjubilarnom 49. izdanju solunski festival prvi put u svojoj povijesti, uz filmove u službenom natjecateljskom programu, posebne programe i različite selekcije, uveo i program eksperimentalnog filma. Novi je festivalski modul pod naslovom Experimental Forum, koji je programirao Vassilis Bourikas, i sam autor koji se bavi eksperimentalnim filmom, prema njegovoj zamisli bilo logično započeti pogledom unatrag, odnosno predstavljanjem jednog dijela povijesti toga medija. No u zemlji s jakom kinematografijom i tradicijom igranog filma, ali ne i filmskog eksperimenta, Bourikas je k tomu, kako se čini, u prvom izdanju ovog programa smatrao važnim pokazati djela svjetski relevantnih autora, no čija je internacionalna recepcija dugo bila limitirana političkim okolnostima; odnosno, kontekstom nastanka u zemljama iza Željezne zavjese. S posebnim zanimanjem za povijest filmske avangarde u zemljama Istočne Europe, Bourikas je odabrao filmska djela i autore koji su u Grčkoj gotovo potpuno ili relativno nepoznati, što je bio izvrstan odabir, sudeći već i po velikoj posjećenosti programa Experimental Forum i živu zanimanju publike u ovom drugom najvećem gradu Grčke.

Eksperimentalni film

Koncipiran u dva dijela, Experimental Forum je, prema riječima direktorice festivala Despine Mouzaki, predstavio jedan od u svjetskim razmjerima najopsežnijih pregleda mađarskog avangardnog i eksperimentalnog filma iz produkcije čuvenog Béla Balázs Studija (BBS) u Budimpešti, osnovanog 1959. Program pod nazivom BB-X: Hungarian experimental film and the Béla Balázs Studio, koji je predstavio direktor Arhive BBS-a Sebestyen Kodolanyi, kustos za film i medije te filmski redatelj, zamišljen je kao povijest mađarskog filma koja bi mogla potaknuti nova čitanja i sagledavanja eksperimentalnog filma u širem kontekstu. Uz izbor dvadesetak filmova, nedovoljno poznatih i u nas, autora poput Janosa Totha, Petera Dobaia, Dore Maurer ili Miklosa Erdelyja iz sedamdesetih i osamdesetih, do recentnih filmova braće Buharov, drugi je dio programa bio posvećen opusu samo jednog autora.

Odabrana djela Ivana Ladislava Galete, jednoga od najznačajnijih i internacionalno etabliranih hrvatskih autora eksperimentalnog filma i videa, prikazana su u programu Hommage: Ivan Ladislav Galeta, a istodobno je u organizaciji festivala otvorena Galetina samostalna izložba u prostoru hamama, na kojoj je izveo instalaciju Pen Dulum No 4 te gdje je prikazan njegov video rad End Art No 4.

Predstavljanju Galetina filmskog, video i likovnog rada na Filmskom festivalu u Solunu prethodila su druga nedavna međunarodna predstavljanja u okviru najrespektabilnijih europskih manifestacija i institucija posvećenih suvremenoj umjetnosti ili filmu. Obnovljeno zanimanje inozemnih kustosa i teoretičara za eksperimentalne filmove i videoradove Ivana Ladislava Galete vidljivo je iz odabira Alexandera Horwatha, direktora Austrijskog filmskog muzeja u Beču – da se Galetin film Dva vremena u jednom prostoru prikaže u filmskom programu Documente u Kasselu 2007.

“Jestivi katalog” izložbe

Upravo je u Austrijskom filmskom muzeju nedavno, u dvodijelnom programu, prikazana retrospektiva najznačajnijih autorovih filmova i videa, u listopadu 2008, organizirana u suradnji s uglednim izdavačem i distributerom Sixpackfilm iz Beča, u čijoj je ediciji Index ove godine objavljena i kompilacija od pet Galetinih filmova i jednog videa (Ivan Ladislav Galeta – Obsession: Structuring Time and Space), izložena primjerice u knjižari u londonskom Tate Modern. Nedugo nakon prikazivanja djela odabranih za DVD-izdanje Sixpackfilma na Internacionalnom festivalu eksperimentalnog filma i videa 25 FPS u Zagrebu, odnosno nakon zagrebačke i bečke, solunska je retrospektiva – posveta tako treće u nizu autorovo predstavljanje od rujna do studenoga 2008. Projekcija filmova bila je popraćena poznatim Galetinim performativnim izlaganjem, uz pomoć krede i školske ploče te pisanja po njoj mokrom spužvom. Izložba je postavljena u povijesnoj bizantskoj građevini Yahoudi Hamam – Louloudadika Hamam, uz podršku direktorice festivala Despine Mouzaki, zamišljena kao dodatno rasvjetljavanje Galetina opusa. Kustosica izložbe Marion Inglessi željela je naglasiti njegov ekološki angažman, te je uz autorovo sudjelovanje u razgovoru organiziranom u sklopu projekta Green Dialogue oblikovan svojevrsni “jestivi katalog” izložbe, načinjen od tipične lokalne varijante zdravog kolačića umotanog u reciklirani papir na kojem je otisnut popratni tekst. Galeta je umjetnik, edukator, vrtlar, koji u jednoj ruci drži kameru, a drugom obavlja radove u vrtu, piše Marion Inglessi, smatrajući kako Galeta ne stvara umjetničke objekte, već je umjetnički produkt njegova rada sam proces kreacije. Sve je u stalnom pokretu, poput penduluma, piše Inglessi, i stoga ne moramo prelaziti velike razdaljine, jer je sve već ispred nas u svom beskraju. Takvim razmišljanjima popratila je vrlo dojmljiv postav četvrte po redu verzije Galetina rada Pen Dulum, izvedenog u središtu praznog prostora povijesne turske kupelji, a koji je realiziran i u sklopu stalnog postava zbirke Moderne galerije u Zagrebu (Pen Dulum No 3, 1993 – 2005). Galeta navodi da je to rad nepoznatog autora, koji on “citira i potpisuje”, postavljajući u odnos podlogu i ovješen visak čije kretanje inicirano titrajem ruke kontinuirano stvara arabesku, ovaj put ne na pepelnom krugu, nego u krugu od brašna.